Wędzidełko języka, o ile jest za krótkie, może generować wiele problemów. Trudności w karmieniu piersią, spanie z otwartymi ustami, krztuszenie się podczas jedzenia czy problemy z wymową-to tylko niektóre z nich.
Zapraszam do przeczytania wywiadu z osobą, która o wędzidełkach wie chyba wszystko. Naszym ekspertem jest Pani Ewa Kużma-logopeda kliniczny specjalizujący się w pracy z noworodkami, niemowlętami oraz małymi dziećmi. Na co dzień pracuje na Oddziale Patologii Noworodka w Samodzielnym Publicznym Szpitalu Klinicznym nr 2 PUM w Szczecinie. Prowadzi też prywatną praktykę, w ramach której można skorzystać m.in. z konsultacji online. Swoją wiedzą dzieli się na fanpage’u na FB.
Co to znaczy, że wędzidełko języka jest skrócone?
EK: Oznacza to, że fałd tkankowy znajdujący się pod językiem ogranicza w różnym stopniu jego prawidłową ruchomość. Wpływa przy tym negatywnie na pozycję spoczynkową oraz funkcje jakie język pełni. Mam na myśli między innymi pobór pokarmu, połykanie oraz obróbkę kęsa, czy u dzieci starszych artykulację.
Jakie są objawy skrócenia wędzidełka języka u noworodków i niemowląt?
EK: Bardzo często problemy generowane przez skrócone wędzidełko zaczynają już podczas pobytu na oddziale szpitalnym. Mama ma trudności z przystawieniem maleństwa do piersi i przykładowo musi skorzystać z kapturków. Czasami zdarza się, że karmienia są dla niej bardzo bolesne.
Problem może pojawić się później, w okolicach 3 lub 4 miesiąca życia. Objawów jest bardzo dużo i nie wszystkie muszą iść razem w parze. Zacznę od tego, że skrócone wędzidełko bardzo często zaburza prawidłową pozycję spoczynkową języka (pozycja wertykalno-horyzontalna na górnym wale dziąsłowym). Jeśli język spoczywa na dnie jamy ustnej lub w kontakcie z wargami, wargi są rozchylone, a dziecko oddycha ustami. To może prowadzić do nieprawidłowego wzrostu kości szczęki i generować wady zgryzu. Mówi się, że język jest najlepszym aparatem ortodontycznym, dlatego też należy zadbać o jego prawidłową pozycję. Bywa również, że u niemowląt widoczne jest pogłębione tyłożuchwie, ponieważ wędzidełko ogranicza prawidłowy doprzedni wzrost żuchwy. Najważniejsze jest to, że ssanie noworodka, czy niemowlęcia jest realizowane w sposób nienormatywny. Może to znacznie utrudniać pobór pokarmu z piersi mamy czy z butelki.
W jaki sposób się to przejawia?
EK: Karmienia piersią bywają bardzo krótkie, ale bardzo częste. Zaburzony jest rytm ssania. Ma to odzwierciedlenie w przyrostach masy. Dzieci męczą się przy piersi, mogą się krztusić, ponieważ zaburzona jest koordynacja ssania – połykania – oddychania. Bywa, że maleństwa po kilku minutach ssania zasypiają ze zmęczenia.
U dzieci karmionych butelką karmienia znów mogą trwać bardzo długo nawet do godziny.
Zdarza się, że dzieci prężą się i wyginają podczas próby przystawiania bądź podawania butelki lub w trakcie karmienia.
Noworodki i niemowlęta mogą mieć trudności w prawidłowym uszczelnieniu. Może to objawiać się poprzez próby uszczelnienia ssania za pomocą warg. Niemowlęta mogą zasysać górną lub dolną wargę (należy zawsze sprawdzić, czy wędzidełko wargi górnej nie ogranicza prawidłowej ruchomości tej wargi). Bywa, że po karmieniu widoczny jest biały odcisk lub wiele małych białych odcisków na wardze górnej. Niepokojącym objawem może być również wciąganie policzków podczas ssania.
Ponadto ssaniu mogą towarzyszyć liczne dźwięki sugerujące rozszczelnienie, głośne i wysiłkowe przełykanie. Także płytkie chwytanie piersi lub mleko wyciekające kącikami ust lub lejące się po brodzie. Czasami dzieci chcąc wydobyć mleko z piersi mamy zaciskają dziąsła. Powoduje to uszkodzenia brodawki sutkowej u mamy i ogromy ból. Bardzo często można zaobserwować biały nalot na języku, który mylnie odbierany jest jako pleśniawki.
Więcej na ten temat można przeczytać w publikacjach dr Marzeny Machoś czy dr Miry Rządzkiej. Bardzo polecam.
Skrócenie wędzidełka diagnozuje się również u dzieci. Czy to oznacza, że u nich w okresie niemowlęcym wędzidełko miało prawidłową budowę?
EK: Języka wyodrębnia się z dna jamy ustnej w pierwszym trymestrze ciąży, w wyniku obumarcia komórek. Pozostałością po tym procesie jest wędzidełko języka. Oznacza to, że dzieci te musiały już mieć ograniczoną ruchomość języka w życiu płodowym oraz w okresie noworodkowym i niemowlęcym. Nie zostało to jednak wychwycone. Myślę, że każda z mam wracając pamięcią do wczesnego okresu życia swojej pociechy znalazłaby chociażby jeden z opisanych wyżej objawów. Podczas wywiadu mamy często zgłaszają, że dziecko odrzuciło pierś np. po trzech miesiącach. Albo też, że nie najadało się z piersi, ponieważ „mama miała zbyt małą ilość pokarmu”. Tutaj często ukrytym winowajcą jest skrócone wędzidełko języka, które generuje bardzo wiele trudności.
Jakie są objawy u takich dzieci?
EK: Objawy mogą manifestować się w trudnościach z obróbką pokarmu, połykaniem, czyszczeniem jamy ustnej. Bywa, że u niemowląt/dzieci część pokarmu zalega na podniebieniu, dlatego częściej zmagają się one z próchnicą. Zdarza się, że dzieci krztuszą się podczas połykania płynów lub pokarmu. Ograniczone ruchy lateralne języka uniemożliwiają przerzucanie bolusa pokarmowego z jednej strony jamy ustnej na drugą, w celu dokładnego przeżucia.
U dzieci ze skróconym wędzidełkiem języka mogą wystąpić również problemy z artykulacją objawiające się nieprawidłową realizacją m.in. głosek dentalizowanych jak /ś,ź,ć,dź;s,z,c,dz;sz,ż,cz,dż/, głoski /r/ lub głosek tylnojęzykowych takich jak /k/ czy /g/.
Co więcej, u tych dzieci mamy do czynienia z zaburzoną pozycją spoczynkową języka. Może to mieć wpływ na nadreaktywność śluzówki jamy ustnej w okolicach podniebienia. Może też generować wady zgryzu oraz torować oddychanie drogą ustną.
Podsumowując skrócone wędzidełko języka może generować kaskadę problemów logopedycznych, laryngologicznych, stomatologicznych czy ortodontycznych.
Co powinno zaniepokoić mamę i skłonić do konsultacji ze specjalistą? Do kogo powinna się udać?
EK: Jeżeli mama zauważa u swojego dziecka opisane wyżej objawy warto, aby udała się na konsultację do logopedy/neurologopedy. Najlepiej wybrać logopedę, który specjalizuje się w pracy z dziećmi z danej grupy wiekowej. Specjalista oceni jakość ruchów i czynności wykonywanych przez język podczas ssania, jedzenia, artykulacji. W razie potrzeby pokieruje dziecko na kolejne konsultacje. Pokaże też rodzicowi w jaki sposób pracować z językiem, aby zapewnić mu prawidłową regenerację, a co najważniejsze, prawidłową ruchomość i pozycję spoczynkową. Logopeda podejmie również odpowiednią terapię przy trudnościach z jedzeniem czy artykulacją.
Kto i na jakiej podstawie kwalifikuje dziecko do zabiegu podcięcia wędzidełka?
EK: Do zabiegu kwalifikuje logopeda/neurologopeda. Ocenia budowę wędzidełka, ruchomość języka oraz jakość czynności jakie język wykonuje na danym etapie życia. Jeśli uzna za stosowne, kieruje dziecko do odpowiedniego specjalisty. Może być to chirurg, stomatolog czy nawet pediatra, który specjalizuje się w zabiegach korekty wędzidełka języka. Bardzo często noworodki, czy niemowlęta kierowane są na zabieg fenulotomii przez położne.
Czy do zabiegu dziecko powinno być przygotowane?
EK: Zdecydowanie tak. Do zabiegu powinno być przygotowane zarówno dziecko i jak i rodzic. Logopeda/neurologopeda uczy rodzica w jaki sposób pracować z maleństwem przed zabiegiem oraz po zabiegu podcięcia wędzidełka. Uświadamia rodziców jakie konsekwencje niesie za sobą brak podjętych ćwiczeń. Wyjaśnia też w jaki sposób może zachowywać się dziecko w pierwszych kilku dobach po zabiegu. Sposób przygotowania oraz ćwiczenia zalecane rodzicom znacząco różnią się w zależności od wieku dziecka.
Czy zabieg rozwiązuje problem z wędzidełkiem, czy też potrzebne są jakieś kolejne działania usprawniające pracę języka?
EK: Niestety sam zabieg nie rozwiązuje problemu. Rana po przecięciu wędzidełka kurczy się w kierunku środka, co może generować zrosty. Mogą one ponownie lub znacznie bardziej ograniczyć ruchomość języka, na której tak nam zależy. Dlatego tak ważne są regularne i częste ćwiczenia, które wykonywane są przez kilka tygodni.
Jakie są skutki nieprzeprowadzenia zabiegu uwolnienia języka?
EK: W zależności od stopnia skrócenia będziemy mieć różne objawy ograniczonej ruchomości języka. Zaczynając od trudności przy ssaniu, dalej przy rozszerzaniu diety. Miałam kiedyś małego pacjenta ze znacznie ograniczoną ruchomością języka spowodowaną skróconym wędzidełkiem. Chłopiec zadławił się nieobrobionym kawałkiem brokułu. Sytuacja bardzo stresująca dla mamy i niezmiernie niebezpieczna dla dziecka. Ograniczona ruchomość języka będzie miała również swoje odzwierciedlenie w artykulacji.
Sama poddałam się zabiegowi podcięcia skróconego wędzidełka języka kilka lat temu. Często opowiadam rodzicom swoich pacjentów jak mój mąż dokuczał mi, że niedbale i łapczywie jem i piję. Zdarzało mi się dość często zakrztusić w trakcie spożywania posiłku. Podczas egzaminów wstępnych na studia z logopedii dowiedziałam się również, że nieprawidłowo realizuję głoskę /r/. Kiedy byłam zmęczona lub stresowałam się ta właśnie głoska mi „uciekała”. Winowajcą było wędzidełko. Przeprowadzony zabieg i wprowadzona terapia sprawiła, że dziś mogę pracować jako logopeda. Proszę mi uwierzyć, że już się nie krztuszę podczas picia czy jedzenia 😊.
Bardzo dziękuję za ogrom przekazanej nam wiedzy. Wiele mam z niej skorzysta!
